Wednesday, October 30, 2024

प्रगतिशील धाराको सन्दर्भमा इन्टरनेट साहित्य : एक चर्चा - मातृका पोखरेल

 ज्ञानको आदानप्रदान मानिसले कुन युगदेखि गर्न थाल्यो भन्ने उत्तर खोज्नु पक्कै सजिलो काम होइन । मानवको सृष्टिसँगै कुनै न कुनै स्तरको ज्ञानको आदानप्रदान मानिसले गर्न थाल्यो होला भनेर हामी अनुमान मात्र गर्न सक्छौं । यसैक्रममा ज्ञानलाई आदानप्रदान गर्ने क्रममा समयले अहिले धेरै विकास गरिसकेको छ ।

२०८० साल असार २८ गते राष्ट्रिय सभा बैठकलाई सम्बोधन गर्ने क्रममा सञ्चार तथा सूचना प्रविधिमन्त्री रेखा शर्माले  हाल २४२ वटा टेलिभिजन, ९२८ एफ एम रेडियो, ७९७९ पत्रपत्रिका र ३९९० अनलाइन पत्रपत्रिका दर्ता भइ सञ्चालनमा रहेको जानकारी दिनुभएको थियो  ।सूचना प्रविधिमन्त्री रेखा शर्माले गर्नुभएको यो आंकडाले अब हामी सूचना र ज्ञान विनिमयको नयाँ युगमा अन्त्यन्तै द्रुत गतिमा प्रवेश गरिसकेका छौं भन्ने कुरा स्पष्ट रूपमा बताएको छ ।

अहिले इन्टरनेटको नाम नसुन्ने सायदै कोही होला । नेपाली समाजको ग्रामीण समुदायसम्म यसको पहुँच पुगिसकेको छ ।  International Network लाई संक्षेपिकरण गरेर इन्टरनेट शब्द प्रचलनमा ल्याइएको हो । यो मानव विकासको पछिल्लो चरणमा विकास भएको अत्यन्तै प्रभावशाली प्रणाली हो । यसको विकास सूचना प्रणालीको विकासको रूपमा शीतयुद्धको दौरान भएको थियो । त्यतिबेला अमेरिका जस्तोसुकै युद्धमा पनि भरपर्दो रुपमा काम गर्न सक्ने सञ्जाल प्रणालीको विकास गर्न लागिपरेको थियो। तत्कालीन सोभियत संघ अर्थात रुसले सन १९५७ मा अन्तरिक्षमा स्पुतनिक नामक स्याटेलाइट स्थापित गरेपछि अमेरिकाले सामरिक ढङ्‌गले केही नयाँ योजना सार्‍यो । अमेरिकाले  रुसले कुनैपनि बेला अमेरिकाको तार तथा टेलिफोन प्रणाली (टेलिग्राफ तथा टेलिफोन प्रणाली) ध्वस्त पार्नसक्ने संभावित चुनौति देख्यो । यसपछि त्यहाँको रक्षा विभागले डीएआरपीए नामक एउटा परियोजना खडा गरेर यसैलाई अझ परिष्कृत तथा व्यवस्थित पार्दै अर्पानेट (एड्भान्स रिसर्च प्रोजेक्ट अजेन्डा) नामक एउटा नेटवर्क स्थापित गर्‍यो । यसको निर्देशन रोर्बट टेलर तथा व्यवस्थापन लारेन्स रोर्बटले गरेका थिए । यी दुबै जना वैज्ञानिहरु अमेरिका, बेलायत तथा फ्रान्समा भएका सूचना प्रयोजनका निम्ति राखिएका कम्प्युटरहरुलाई एउटै सञ्जाल (नेटवर्क) मा ल्याएर आफनो सुरक्षित  सूचना संयत्र बनाउन सफल भए । पछि  यही प्रविधि विस्तारै संचारमाध्यममा परिवर्तित भयो । नेपालमा भने यो प्रविधिको आरम्भ सन् १९९५ को सेरोफेरोमा  सुरुवात भएको पाइन्छ ।

इन्टरनेटको विकासक्रमबारे अध्ययन गर्ने हरूले पनि हालको विकास कुन अवस्थाको हो, धेरैले अनुमान मात्र लगाएका छन् । कसैले बालककाल भनेका छन , कसैले किशोरावस्था, कसैले युवावस्था यस्तै यस्तै । तर छापा माध्यमको युग चाहिँ वृद्धवस्थामा पुग्‍यो भनेर चाहिं धेरैको एउटै मत छ । तर इन्टरनेटको माध्यमबाट हुने नयाँनयाँ विकास अझै कति हुने हो त्यो भने अनुमान गर्न गाह्रो छ ।

इन्टरनेटमार्फत् ज्ञानविज्ञान र सूचनाका अतिरिक्त नेपाली साहित्यको पनि   व्यापक विस्तार भएको छ । इन्टरनेटमा साहित्यिक गतिविधि निम्न माध्यमबाट संचालित गरिएको पाइन्छ । 

१. वेबसाइट संचालन गरेर ।

डब्ल्युडब्ल्युडब्ल्यु वा वर्ल्ड वाइड वेबको जन्म सन् १९८९ मार्च १२ वा नेपाली पात्रो अनुसार विसं २०४५ फागुन २९ गते पारमाणविक अध्ययनका लागि युरोपेली संस्था, सर्नमा भएको थियो । भौतिकशास्त्री टिम बर्नर्स-लीले वैज्ञानिकहरूका लागि पहिलो वेबपेज बनाएका थिए ।

इन्टरनेटमा वेवसाइटको माध्यमबाट नेपाली साहित्यका सामाग्रीहरु सवैभन्दा बढि प्रकाशित भइरहेका छन् ।

नेपाली साहित्यलाई इन्टरनेटमा प्रवेश गराउनेहरू

- नेपाली साहित्यलाई इन्टरनेट प्रविधिमा प्रवेश गराउने काम पहिलो पटक रसियाबाट डा. मधु माधुर्यले सन् १९९८ मा https://freenepal.com मार्फत गर्नुभयो । 

- कवि विक्रम सुब्बा सम्पादक रहनुभएको www.nepalikavita.com
ले नेपालमा पहिलोपटक  साहित्यिक वेभसाइट सुरू गर्‍यो ।

 - कवि मोमिला सम्पादक रहनुभएको www.nepalikalasahitya.com पनि साहित्यिक जगतमा प्रशिद्ध छ।

- बेल्जियमबाट कृष्ण बजगाई सम्पादक रहनुभएको  www.samakalinsahitya.com  र वेलायतबाट विश्वासदिप तिगेला सम्पादक रहनुभएको
https://nepaliliterature.com ले नेपाली साहित्यको श्रीवृद्धिमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेका छन् । 

अमेरिकाबाट बासु श्रेष्ठले सम्पादन गर्नु भएको 
http://www.khasskhass.com र अहिले आविष्कार नामले संचालन गर्नुभएको www.sahityasangraha.com   धेरै सामाग्री देखिन्छन् । साहित्य सङ्ग्रहालयमा आजसम्म त्यहाँ २१ हजार भन्दा माथि साहित्यिक रचना समाविष्ट  छन् ।

- अश्विनी कोइरालाको सम्पादनमा रहेको sahityapost.com  अहिले साहित्यिक वृत्तमा निकै चर्चित छ। 

अमेरिकाबाट साहित्यकार गोविन्द गिरी प्रेरणाले संचालन गर्नुभएको
www.vishwaparikrama.com पनि साहित्यिक जगतमा चर्चित वेवसाइट हो ।

www.nstelevision.com ( नवसाहित्य अनलाइन ) को सुरुवात हेटौंडाबाट भरखरैमात्र अर्थात २०८० साल असार १४ गतेबाट  भएको हो ।


आदि वेवसाईटहरु नेपाली स्रष्टाहरूका माझमा निकै चर्चित छन् । 

यी त केही उदाहरणमात्र हुन् । नेपाली साहित्यमा  केन्द्रित रहेर संचालित वेवसाइटको संख्या पाँच दर्जनभन्दा बढी नै भएको अनुमान गर्न सकिन्छ ।

केही साहित्यिक संस्थाहरूले पनि संस्थागत वेभसाइटहरू  संचालन गरेको  पाइन्छ ।
जस्तै :

अनलाइन नेपाली साहित्य मञ्चले सञ्चालन गरेको

- नेपालीकलासाहित्यडटकम प्रतिष्ठानले सञ्चालन गरेको
आदि ।

२. इच्छुक व्यक्तिले स्वतन्त्ररुपबाट सञ्चालन गरेको साहित्यिक वेबसाइट जस्तै,  http://sahityasangalo.com

३. विभिन्न साहित्यिक संघसंस्थाको आफ्नो संस्थागत वेबसाइटमा सिर्जनाहरू पनि राख्ने गर्दछन् । 
जस्तै, विश्व नेपाली साहित्य महासङ्घको https://gfnl.org

४.  ब्लग मार्फत साहित्यिक सिर्जनाहरू राख्ने कार्य पनि प्रसस्तै भएको पाइन्छ । जस्तै, 

५. समाचार तथा विविध विषय समेटिएको वेब साइटमा एकपेज छुट्याएर साहित्यलाई पनि स्थान दिएको पाइन्छ । 
जस्तै, 

एचकेनेपालडटकम, 
नेपाल जापान डट कम् 
फ्रि नेपाल डट कम् आदिआदि

६. साहित्यिक प्रिन्ट पत्रिकाको अनलाइन संस्करणको माध्यमबाट 
जस्तै, मधुपर्क, रचना , अभिव्यक्ति, शब्दाङ्कुर, अन्तर्वोध,  गोर्खापत्र आदि ।

२. ब्लग संचालन गरेर

ब्लगमा नेपाली साहित्यको उपस्थिति पनि निकै बाक्लो देखिएको छ । सन् १९९८ मा जर्न बारगरले पहिलो पटक वेभलग भन्ने शब्दको प्रारम्भ गरेपछि यसलाई वेभलगर भनेर उच्चारण गर्न थालियो । त्यसपछि यो अहिलेको ब्लग शब्दमा रूपान्तरित भयो। सन् १९९९ मा ब्लगर र पिटास (Pitas)ले सहज रूपमा ब्लग पेजहरू खोल्ने सुविधाको प्रारम्भ गरे पछि ब्लग पनि साहित्यिक क्षेत्रको एउटा महत्वपूर्ण चौतारी बन्यो । सन २००५ देखि नेपालमा ब्लग भित्रिएको पाइन्छ ।

वि.सं. २०६१ मा ज्ञानेन्द्रको प्रत्यक्ष शासन सुरूवात भए सँगै  हतियारधारी सुरक्षाकर्मीहरूले  पत्रिका कार्यालयमा प्रवेश गरी समाचारमा  सेन्सरसिप गर्न थालेपछि निष्पक्ष पत्रकारिताको आग्रह राख्ने युवाहरूले एउटा वैकल्पिक स्थानको खोजी गर्ने क्रममा उनीहरुको सामु बरदान बनेर  ब्लग आयो । निष्पक्ष र स्वतन्त्र स्वतन्त्र समाचारका  भोका र विद्रोही स्वभावका पत्रकारहरुले सही सुचना जनसमक्ष ल्याउन ब्लगको चौतारीमा प्रवेश गरे ।

बैशाख ११, २०६३ को राजनीतिक परिर्वतनमा नेपाली ब्लगरहरुको समेत उल्लेख्य सहभागिता रहेको देखिन्छ । मेरो सन्सार डट ब्लगस्पोट डट कम  त्यसबेला चर्चामा रहेको शायद पहिलो ब्लग हो । पछि त्यो ब्लग www.mysansar.com मा रूपान्तरित भयो । समाचार माध्यमका रुपमा त्यो प्रभावकारी ढङ्‌गले चलिरहेको छ । शनिवार साताको साहित्य कार्यक्रम पनि संचालन गर्छ उक्त ब्लगले ।

नेपाली ब्लग अहिले कती छन? अनुमान गरिन्छ, अहिले करिव एकलाखको हाराहारीमा छन् । यसको आधिकारीक तथ्यांक कतै छैन । ब्लग खोल्न कतै दर्ता  गर्नु नपर्ने हुनाले र संसारको जुनसुकै कुनाबाट पनि खोल्न सकिने हुनाले यस्को आधिकारीक तथ्याङ्क पत्ता लगाउन सजिलो छैन । कती ब्लग त एक दुइ पोष्टमै बिश्राम लिन पुगेका देखिन्छन् भने केही ब्लगहरुले निरन्तरता दिइरहेका छन् ।

साहित्यकारका  केही व्यक्तिगत ब्लगहरु :

आदिआदि ।

साहित्यसँग सम्बन्धित केही सामुहिक ब्लगहरू :

आदिआदि |

इन्टरनेटको माध्यमबाट साहित्य दुनियाँको सञ्जाल तयार गर्न ब्लग भरपर्दो माध्यम बन्न सक्छ । 

वि.सं. २०६४ सालतिर साहित्यकार कसुम ज्ञवालीले साहित्यकारको एउटा समूहलाई  ब्लग बनाउन सिकाउनुभएपछि नेपाली युवा साहित्यकार हरूका बीचमा ब्लगको प्रयोग राम्रैसँग बढ्‌यो  । 

' सलाम बिहानी', '  अलग अभियान ' भन्ने समूह चलाएर केही प्रगतिशील युवाहरुले ब्लगमा राम्रा कविताहरु पस्किए । त्यसबेलाका ब्लगहरू अहिले पनि हामी हेर्न सक्छौं । पछि 'उन्मुक्त पुस्ता ' संचालन गर्ने केही प्रतिभाशाली युवा साहित्यकारहरुले  आफ्ना सिर्जनाहरू प्रकाशन गर्न ब्लगलाई रामैसँग उपयोग गरेका थिए ।

सन २००८ देखि २०१२ - १५ सम्म प्रतिभाशाली साहित्यिक युवा पुस्ता ब्लगको दुनियाँमा राम्रैसंग प्रवेश गरेको थियो । यी ब्लगहरू अहिले पनि हामी पढ्न सक्छौं ।

आदिआदि ।

३. सामाजिक सञ्जाल संचालन गरेर 

वेवसाइट एवं इन्टरनेटको माध्यमद्वारा प्रत्यक्ष कुराकानी गर्ने, सूचना आदानप्रदान गर्ने साधननै सामाजिक सञ्जाल हो । सामाजिक सञ्जालको माध्यमबाट कम्प्युटर, ल्यापटप, ट्याब्लेट वा मोबाइलजस्ता उपकरणमा इन्टरनेट जडान गरी  आफूले प्राप्त गरेका वा आफूले सिर्जना गरेका सिर्जना, विचार,  सन्देश, डिजिटल फोटो वा भिडियोहरु आदानप्रदान गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ । यो हरेक व्यक्तिले हरेक क्षेत्रमा सजिलैसँग प्रयोग गर्न सक्ने प्रविधि भएकाले यतिबेला यो  मानिसको जीवनसाथी जस्तै बनेको छ । सामाजिक सन्जालबिनाको जीवननै सोच्न नसक्ने पुस्ता अहिले बढिरहेको देख्न सकिन्छ ।

सामाजिक संजालमा फेसबुक, इन्स्टाग्राम, ट्वीटर, वाट्सप, यूट्यूब, मेसेन्जरहरू बढि चर्चामा छन् । ४ फरवरी, २००४ मा मार्क जुकर्बर्कले फेसबुकको निर्माण गरे । १४ फरवरी, २००५ मा चाड हुर्ली र स्टिभ चेनले भिडियो हेर्न मिल्ने जनप्रिय युट्यूबको सुरूआत गरे । ६ अक्टोबर, २००६ मा केभिन सिस्ट्रोम र माइक क्रिगरले इन्स्टाग्रामको आविस्कार गरे। यसरीनै २००९ मा ब्रियन एक्टोन अनि जन कउमले अहिलेको चर्चित वाट्सपको सुत्रपात गरे । यी त केही चर्चित  सामजिक संजालका उदाहरणमात्र हुन् । यी बाहेक कैयौं यस्ता एपहरू पनि कृयाशील छन् जहाँ मानिस आफ्ना विचार, संदेश, रचना साझा गर्छन्  । भरखरैको तथ्याङ्कअनुसार नेपालमा फेसबुकका प्रयोगकर्ता मात्रै १ करोड ३० लाख ४० हजार बढी पुगेका छन् ।

फेसवुकका चर्चित साहित्यिक समूहहरू

- साहित्यकार किशोर पहाडी र मुरारी सिग्देलले चलाउनुभएको  शब्दपथ 
- साहित्यकार नारायण तिवारीले चलाउनुभएको  कथा समूह
लघुकथा समूह
- यस्ता थुप्रै थुप्रै साहित्यिक पेज र समूहहरू फेसबुकमा देख्न पाइन्छ ।

युट्युब प्रयोग गरेर 

सन २००५ को फेबुअरीमा युट्युबको निर्माण भयो । यो निर्माण भएको अहिले १८ वर्ष पुगिसक्यो । अठार वर्षमा यसले सञ्चारको क्षेत्रमा रोमाञ्चक र प्रभावकारी भूमिका हाम्रा बिचमा छाडेको छ । 

अहिले आएर साहित्यिक रचनाहरू युट्युवमा राख्ने क्रम निकै बढेको छ । 
गीत र कविता मात्र नभएर सुन्ने कथा नामबाट पनि युट्युव च्यानल चलिरहेका छन् । 
- झण्डै तीन दशक अघि देखिनै प्रकाशित हुने गरेको प्रगतिशील साहित्यिक पत्रिका 'साथी' का सम्पादक सुदर्शन श्रेष्ठले  युट्युव कविता च्यानल 'शब्द'  चलाइरहनु भएको छ । 

- ( सार्थक अभियान ) ले प्रगतिशील गीतहरुको  युट्युब च्यानल संचालन गरेको छ। यस्ता धेरै युट्युब च्यानलहरू अहिले साहित्यिक गतिविधिका रुपमा संचालनमा रहेका छन् ।

इन्टरनेटमा   प्रगतिशील साहित्यको उपस्थिति : एक चर्चा

इन्टरनेटमा प्रगतिशील / प्रगतिवादी साहित्यको बेग्लै मञ्च बन्न सकेको देखिंदैन । केही मार्क्सवादी विचारसँग निकट रहेका वेवसाइटहरू भेटिन्छन् , त्यहाँ प्रगतिवादी साहित्यका लागि केही स्थान छुट्याईएको पाइन्छ । उदाहरणका लागि जस्तै : www.moolbato.com 
मार्क्सवादी चिन्तक जय कार्कीले संचालन गर्नुभएको   www.communistonline.com
आदि । यस्ता वेबसाइटहरू अरू पनि छन् । कम्युनिष्ट पार्टी हरूले सञ्चालन गरेका वेवसाइटहरू पनि छन् । वरिष्ठ ब्यङ्ग्य निबन्धकार नरनाथ लुइँटेलले संचालन गर्नुभएको www.fitkauli.com ले प्रगतिशील ब्यङ्ग्य साहित्यको क्षेत्रमा केही महत्वपूर्ण काम गरेको छ ।

प्रगतिशील लेखक सङ्घले आफ्नो वेवसाइट www.pwanepal.org.np संचालन गरे पनि त्यसको नियमिततामा केही सुस्तता देखिन्छ ।

प्रगतिशील लेखक सङ्घको नाममा संचालित केही ब्लगहरू :

- प्रलेस ललितपुरका सामाग्रीहरू -
- प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपालको सातौं, आठौँ र नवौं राष्ट्रिय सम्मेलन पछिका गतिविधिहरूहरूको अभिलेख
- प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपालको दसौं राष्ट्रिय सम्मेलनदेखि एघारौँ राष्ट्रिय सम्मेलनसम्मका गतिविधिहरूको अभिलेख

- प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपालको एघारौँ राष्ट्रिय सम्मेलन पछिका गतिविधिहरूको अभिलेख

समग्र साहित्यिक परिवेशमा अनलाइन प्रयोग अत्यन्त विस्तारित भए पनि प्रगतिवादी / प्रगतिशील साहित्यमा केन्द्रित भएर साहित्यिक गतिविधि भएकै छैन भन्दा पनि हुन्छ ।

हिजो प्रगतिवादी / प्रगतिशील साहित्यका मञ्चहरू थिए ।  त्यही मञ्चमा टेकेर धेरै प्रतिभाहरूले प्रगतिशील साहित्यमा पाइला टेक्ने कोसिस गरे । पञ्चामृत, वेदना, संकल्प, सुस्केरा, उत्साह,  झिममिसे, नौलो साहित्य, इन्द्रेणी, लहर, भानु, कालीको छाल, राप्ती, राप्ती सन्देश, विहानी, त्रिकोण, हलकारा, प्रभात, कटिबद्ध, नौलोकोसेली, अठोट, लालुपाते, मधुमास, सेरोफेरो, श्रृंखला, घोषणा, अनुभूति, धेरै जिल्ला समिति बाट प्रकाशित प्रलेसका  मुखपत्रहरू आदि साहित्यिक पत्रिकाहरूले प्रगतिवादी साहित्यको उत्थानमा यथेष्ट योगदान दिए । अहिलेको प्रगतिशील साहित्यको माहौल त्यसै निर्माण भएको होइन । यसको पछाडि यी साहित्यिक पत्रिकाको ठूलो योगदान छ । 

अबको युगलाई हामीले विज्ञान प्रविधिको युग भन्छौं । पहिले छापा प्रेस पुरुवात हुँदा पनि साहित्यले एउटा फड्को मारेको इतिहास हामीले पढेकै छौं । अब समयले  छापा माध्यमबाट मुक्ति खोजिरहेको देखिन्छ । यसो भनेर छापा माध्यमको महत्व छैन भन्ने होइन । हाम्रा वाङ्मयका कैयौं अभिलेखहरू छापा माध्यमबाटै अभिलेखमा सुरक्षित छन् । तर इन्टरनेटको दुनिँया हाम्रा अघिल्तिर व्यापक सम्भावना बोकेर आएको छ । 

इन्टरनेट प्रविधिले हामीलाई मनोरञ्जन मात्र दिएको छैन । अवसरको  ठुलो मैदान हाम्रा अघिल्तिर ल्याइदिएको छ । उक्त मैदानमा दौड्न सक्नु नसक्नु हाम्रो कुरा हो । जति बेसरी त्यो  अवसरहरूलाई हामी पकड्ने कोसिस गर्‍यौं ; हाम्रो साहित्यिक अभियानको सफलता त्यसैमा निहित छ । इन्टरनेटको माध्ययमबाट भित्रिएका अनेकौं प्राविधिक विकासहरु पछाडि फर्कदैनन , अघि बढ्छन् । 

हामीले बुझ्नुपर्ने  एउटा महत्वपूर्ण कुरा के हो भने इन्टरनेट साध्य होइन । यो साधन हो । साधनलाई उपयोग गरेर साध्य प्राप्त गर्नुपर्छ । प्रगतिशील साहित्यका अभियन्ताहरुले इन्टरनेट जस्तो साधन प्रयोग गरेर साध्य प्राप्त गर्ने कोसिस गर्नुपर्ने हुन्छ । इन्टरनेटमा प्रगतिशील साहित्यको संस्थागत उपस्थिति अत्यन्तै फितलो छ । वेवसाइट संचालन गर्न प्राविधिक र आर्थिक कारणले असहज हुँदा पनि हामी ब्लग संचालन गरेर प्रगतिशील साहित्यकारको बीचमा सञ्जाल निर्माण गर्न सक्छौं । 

अनलाइन प्रकाशनका फाइदाहरू

— कागजको प्रयोग भन्दा अनलाइन प्रकाशन वातावरणमैत्री  हुन्छ । 

—  अनलाइन (वेबसाइट, ब्लग, सामाजिक सञ्जाल ) आदिको  प्रकाशन खर्च  छापा माध्यमबाट गरिने खर्चभन्दा निकै सस्तो र किफायती  हुन्छ । 

— विक्री , वितरण तथा ढुवानीको झन्झटबाट पूर्ण मुक्त भइन्छ । 

— भण्डारणको समस्याबाट पूर्ण मुक्ति प्राप्त हुन्छ । 

— अनलाइनमा प्रकाशित सामग्री छिनभरमै विश्वका कुनै पनि कुनामा बसेकाहरूले तुरून्त हेर्न सक्छन् ।

- नेपाली साहित्यलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पुऱ्याउन यो धेरै प्रभावकारी माध्यम हो।

- अहिले अनलाईन रेडियो, टेलिभिजन संचालन गर्ने प्रचलन पनि बढ्दै गएको छ । अनलाइनमै कृति विमोचन, साहित्यिक प्रतियोगिता, पुस्तक बिक्री आदि पनि यो प्रविधिको उल्लेख्य पक्ष हो | अहिले त  ई–लाइब्रेरीको अवधारणा पनि आइरहेको छ । आर्थिक समस्यामा परेका साहित्यकारलाई सहयोग जुटाऊन अनलाइन अभियान अत्यन्तै प्रभावकारी बनेको छ ।

अनलाइन प्रकाशनका वेफाइदाहरू

- प्रतिलिपि अधिकारको चुनौति छ ।
- रचनाको चोरी हुने सम्भावना  बढ्दो छ ।
- अभिलेखको ग्यारेन्टीप्रतिको   आशङ्‌का देखिन्छ ।
- प्रिन्ट दुनियाँमा अभ्यस्त भएको पुस्ता मध्येको एउटा सानो हिस्सा  अनलाइनमा अभ्यस्त हुन अझै पनि  सकिरहेको छैन ।

अनलाइन प्रकाशनका यस्ता केही वेफाइदाहरू नदेखिएका होइनन् तर यी फाइदाका तुलनामा अत्यन्तै नगण्य छन् ।

000

[ प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल केन्द्रीय समितिको आयोजनामा २०८० साउन १९ गते आयोजित “इन्टरनेट र प्रगतिशील साहित्य” विषयक छैसट्ठिऔँ परिसंवादमा प्रस्तुत छलफलपत्र ।  सोही छलफलपत्रलाई  अहिले   "प्रगतिशील धाराको सन्दर्भमा इन्टरनेट साहित्य : एक चर्चा" शीर्षक राखिएको छ । ] 

‘प्रगति’ र नारायणप्रसाद बाँसकाेटा - गोविन्द गिरी प्रेरणा



साहित्यको विकास, उत्थान, फैलावटका लागि साहित्यिक पत्रिकाको अहम् भूमिका हुन्छ। साहित्यकारलाई प्रारम्भिक रुपमा पाठकसमक्ष चिनाउने काम पनि साहित्यिक पत्रिकाले गर्दछ। जुनसुकै मुलुकमा पनि साहित्यिक पत्रिकाले यिनै वा यस्तै भूमिका खेलेको पाइन्छ। नेपाली साहित्यको सन्दर्भमा पनि यो कुरा शतप्रतिशत लागु हुन्छ।

नेपालले प्रजातन्त्रको कलिलो किरण देख्ने क्रममै २००७ सालको क्रान्तिपछि यौटा महत्वपूर्ण साहित्यिक पत्रिकाले जन्म लियो। त्यो थियो- ‘प्रगति’। यो पत्रिकाको उल्लेख विना, यस पत्रिकामा प्रकाशित रचनाहरुको सन्दर्भ नलिइकन नेपाली साहित्यको इतिहास पूर्ण हुँदैन, खण्डित हुन्छ।

यो पत्रिका कुनै सरकारी वा निजी संस्था वा संस्थानले प्रकाशित गरेको थिएन। एक व्यक्तिको सोच, उत्साह र सदीक्षाले यो पत्रिकाको जन्म भएको थियो। ती व्यक्ति थिए– नारायणप्रसाद बाँसकाेटा।

नेपाली साहित्यको लागि यति महत्वपूर्ण योगदान दिने व्यक्तिको बारेमा खासै जानकारी कतै उपलब्ध थिएन। उनको बारेमा चर्चा–परिचर्चा पनि हुने गरेको थिएन। साथै ‘प्रगति’ पत्रिका पनि सहज उपलब्ध नहुनाले नारायणप्रसाद बाँसकाेटाका बारेमा निकै महत्वका साथ साहित्य जगतमा परिचित गराउने काम कुनै निकाय वा व्यक्तिबाट हुनसकेको थिएन। एकप्रकारले उनी छायाँमा परेका थिए।

तर हालै प्रकाशित ‘प्रगति र नारायणप्रसाद बाँसकाेटा’ कृतिले उनको योगदान, उनका साहित्यिक संलग्नता, उनको आफ्नै लेखन र अनुवाद कार्य र २००७ सालको प्रजातन्त्रोत्तर कालको नेपाली साहित्यको स्थिति, तत्कालीन साहित्यिक परिवेश, तत्कालीन समयका महत्वपूर्ण साहित्यकारहरुको बारेमा जानकारी लिने ढोका खोलिदिएको छ। यसका लागि उनकै सुपुत्र डा. कमल बाँसकाेटाको अग्रसरतामा उनी र डा. प्रा. बद्री विशाल भट्टराईको सङ्कलन तथा सम्पादनमा संलग्न भएको यथार्थले यौटा सुखद् अनुभूति दिन्छ पाठकलाई।

‘प्रगति’ पत्रिका १६ अङ्कसम्म प्रकाशित भएको थियो। तर छैटौं अङ्कको बारेमा नेपाली साहित्यमा यौटा रहस्य थियो, यसलाई देख्नेहरु नगण्य थिए। अतः यो छैटौं अङ्कको अस्तित्वको बारेमा पनि प्रश्नचिन्ह रहेको थियो। किनभने जसले देखें भनेका थिए, तिनले त्यो कहाँ देखें भनेनन्। जोसँग थियो तिनले यसलाई संभवत: सार्वजनिक गर्न चाहेनन्, दुर्लभ भएका कारणले। अतः यो छैटौं अङ्क रहस्यको कुरा भएको थियो, एक प्रकारले किंवदन्ती झैं भएको थियो।

तर यो ग्रन्थको प्रकाशनसँगै त्यो रहस्य पनि समाप्त भएको पाठकले महसुस गर्नेछन्। किनभने यस ग्रन्थमा प्रगतिका प्रकाशित १६ अङ्ककै आवरण र प्रत्येक अङ्कका विषयसूची एवम् सम्पादकीय समेत समावेश गरिएका छन्। नारायणप्रसाद बाँसकाेटा मूलत: सम्पादक नै थिए, अतः उनका प्रगतिमा प्रकाशित सम्पादकीयहरु अध्ययनका लागि सुलभ भएका छन् यही ग्रन्थका माध्यमले।

‘प्रगति’ पत्रिका शुरुमा ‘प्रगतिशील-लेखक-संघ’ को स्थापना गरी त्यसैको माध्यमले संघका सदस्यहरुको संयुक्त सम्पादनमा प्रकाशित गर्ने प्रारम्भिक योजना सफल हुन नसकेपछि नारायणप्रसाद बाँसकाेटाको एकल नाममा प्रकाशित भएको तथ्य ‘प्रगति’ पहिलो अङ्कको सम्पादकीय हेर्दा पत्तो पाइन्छ।

औपचारिक रुपमा प्रगतिका सम्पादक नारायणप्रसाद बाँसकाेटा नै भए पनि, सम्पादकमा उनको मात्र नाम मुद्रित भए पनि त्यस पत्रिकाका लागि महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटालगायत तत्कालीन समयका नेपालका स्वनामधन्य साहित्यकारहरुको समेत परोक्ष रुपमा योगदान रहेको थियो। महाकवि देवकोटा प्रगतिको आर्थिक अवस्थालाई मजबुत बनाउने सदाशयका साथ ग्राहक विस्तारका लागि पशुपतिनाथको मूलद्वारमा ग्राहक अभियानका लागि संलग्न भएका थिए। सोही सिलसिलामा विश्वमणि आदिले नेपाली भाषा रहँदैन, हिन्दीले राज गर्दछ भन्दा महाकवि देवकोटा क्रोधित भै झण्डै निकै अप्रिय घटना हुने अवस्था आइपरेको तथ्य पनि प्रगति पत्रिका र नारायणप्रसाद बाँसकाेटासँग सम्बन्धित रहेको ऐतिहासिक तथ्य हो।

नेपाली भाषाका अन्वेषक साहित्यकार कमल दीक्षितले त नारायणप्रसाद बाँसकाेटाको घर नेपाली साहित्यिकहरुका लागि एउटा तीर्थस्थल जस्तो भएको थियो भनेका थिए। हुन पनि साहित्यिक पुस्तकहरुको सङ्कलन गर्ने, अध्ययन तथा फोटो समेत खिच्ने सोख भएका दीक्षितले नारायणप्रसाद बाँसकाेटाकै घरमा महाकवि देवकोटा, केदारमान व्यथित, डा. ईश्वर बराल, भवानी भिक्षु, शङ्कर लामिछाने जस्ता साहित्यिक मनीषीहरुको फोटो उनकै घरमा खिचेका थिए।

नारायणप्रसाद बाँसकाेटाको जन्म १९७९ साल पौष शुक्ल चतुर्दशी, आइतबार भएको थियो। उनी गर्भे टुहुरो थिए। उनका पिता यज्ञमूर्तिको उनी गर्भमै छँदा देहावसान भएको थियो।

उनले २००५–६ सालतिर त्रिपुरेश्वरको कालमोचन स्कूलमा हेडमास्टरको रुपमा पनि काम गरेका थिए।

उनको घरमा कोपुण्डोलका बुद्धिजीवीहरु गङ्गाविक्रम सिजापति, कण्ठनारायण श्रेष्ठ, योगेन्द्रपुरुष ढकाल, सुरेन्द्रराज शर्मा, वासु रिसाल आदि जम्मा भएर देशको वस्तुस्थितिका बारेमा छलफल गरिन्थ्यो।

नारायणप्रसादका विविध सोख थिए। जुवा खेल्न सरकारले छूट दिएको बेला जुवाको खालमा रमाउनु, सिनेमा हेर्नु, पुस्तक पत्रिका भारत भ्रमणबाट फर्केर आउँदा किनेर ल्याउनु, तिनको अध्ययन गर्नु आदि थिए। उनी संगीतका पनि सौखिन थिए। भारतका शास्त्रीय गायकहरु के.एल. सहगल, शुभलक्ष्मीका भजनहरु, विस्मिल्लाह खानको शहनाई वादन, चाइकस्भी, बाख्, मोजार्ट, विथोभेन आदिका धुनहरु उनलाई प्रिय लाग्दथ्यो। खेलकुदमा ब्याडमिण्टन उनको छनोट थियो। एकताक उनलाई बल्छी हालेर माछा मार्ने सौख पनि थियो। त्यसका लागि उनले विदेशबाट विभिन्न किसिमका बल्छी, फिसिङ रड, नाइलनको धागो, फ्लोट जस्ता सरसामान झिकाएका थिए। त्यसैको प्रयोग गरेर उनी माछा मार्न पनि जाने गर्थे। तर यो सौख त्यति लामो समय टिकेन।

खानपानमा पनि नारायणप्रसादको निकै सौख थियो। उनी विभिन्न परिकार तयार गर्न पनि सिपालु थिए।

कोपुण्डोलमा २००८ सालमा खुलेको प्रगति पुस्तकालयमा उनले बहुमूल्य पुस्तक र पत्रिकाहरु उपहार दिएर उदारताको निकै उज्यालो दृष्टान्त दिएका थिए। त्यो पुस्तकालयका संस्थापकहरु वासु रिसाल, शरदकुमार अमात्यका साथै नारायणप्रसाद बाँसकाेटा पनि थिए।

२०१८ सालमा उनले नेपाल सरकारको सूचना विभागको डाइरेक्टर पदमा समेत रहेर राष्ट्रसेवा गरेका थिए।

अध्ययन र पठनमा रुचि भएका र महाकवि लगायत मूर्धन्य साहित्यकारहरुसँगको सहचार्यले उनको कलम पनि जुर्मुराएको थियो। उनले मौलिक साहित्यिक रचनाहरु खासै लेखेनन्। तर अनुवादमा भने उनको निकै चासो थियो। ‘प्रगति’ को पहिलो अङ्कमा उनले अनुवाद गरेको ‘उमर खैय्यामका केही रुवाई’ प्रकाशित भएको थियो। त्यसमा २५ रुवाई समावेश थिए।

उनले नियमित रुपमा ‘प्रगति’मा लेख्ने सम्पादकीय पनि एक प्रकारले सिर्जनात्मक लेखन जस्तै थियो। प्रगतिका १३ र १६ अङ्कमा सम्पादकीय छैनन्, बाँकी सबैमा उनले सम्पादकीय लेखेका थिए। उनका सम्पादकीयमा ललित निबन्धमा पाइने गम्भीर विचार हुन्थे, ती सिर्जनात्मक लेख रचना जस्तै लाग्थे ‘प्रगति’ को सन्दर्भ हटाउने हो भने। दृष्टान्तमा ‘प्रगति’को पहिलो अङ्कमा लेखिएको सम्पादकीयको यो अंशः “आज प्रत्येक मानव सुख, शान्ति, स्वतन्त्रता र समृद्धिका लागि उत्सुक छ। तर उसको मन, बुद्धि र चेतनाका अनेक बन्धन छन्, जसले मनुष्यलाई अगाडि बढ्नमा बाधा दिइरहेछः तथा उसलाई अनेकानेक मानसिक दासताहरुले जकड्याइराखेको छ। मनुष्यलाई ती बन्धन र मानसिक दासताहरुबाट मुक्त गर्ने अभिभारा साहित्य स्रष्टाहरुको हो जसले ज्ञान र चेतनाको दीयो सल्काएर मनुष्यलाई अगाडि बढ्न उज्यालो देखाएको हामीले विश्वको इतिहासमा देखेका छौं।”

यी हरफले उनको बौद्धिकता, अभिव्यक्ति क्षमता, विचारको गहिराइ र अध्ययनको विस्तारलाई सहजै महसुस गर्न सकिन्छ। ‘प्रगति’ को पाँचौं अङ्कमा प्रकाशित साहित्यको यथार्थवादी परिभाषा पनि सम्पादकीय भन्दा यौटा स्वतन्त्र बौद्धिक लेख वा निबन्ध नै प्रतीत हुन्छ।

नारायणप्रसादले गीताको अनुवाद गरेका थिए। त्यसको छपाई प्रबन्धका लागि दुर्गाप्रसाद श्रेष्ठलाई उनले नै आग्रह गरेका थिए। तर पुस्तकाकारमा उनले आफ्नो जीवनकालमा देख्न पाएनन्। यो पुस्तक उनको देहान्तको चार वर्षपछि २०५७ सालमा मात्र प्रकाशनमा आयो।

नारायणप्रसाद बर्दियाको पुरैना गाउँ पनि बस्ने गर्थे। त्यहाँ जग्गाजमिन र खेतीपाती हुनाले त्यहाँको वातावरणमा उनी रमाउँथे। काठमाडौंमा त कोपुण्डोल मूल थलो भैहाल्यो। आफ्नो जीवनको उत्तरार्धमा उनी बर्दिया र कोपुण्डोल आउजाउ गरिरहन्थे।

आफ्नो जीवनको अन्तिम समयमा पनि उनी बर्दिया नै थिए र अश्वस्थ भएपछि काठमाडौं आएका थिए सपत्नी। उनी चुरोटका अम्मली थिए। बिरामी भएको बेला समेत उनले बुहारीलाई सुटुक्क चुरोट देउ न भनी मागेको प्रसङ्ग संवेदनशील थियो। उनलाई चुरोटकै कारण जन्मेको दुसाध्य रोगले २०५३ साल भदौ ६ गते धरतीबाट चुँडेर लग्यो।

तर प्रगतिले नेपाली साहित्यको विशाल फाँटमा फुलाएको कहिल्यै नओइलाउने, कहिल्यै नझर्ने साहित्यिक फूलमा उनी जीवित छन्। प्रगतिका सम्पादकीय हरफहरुमा उनी जीवन्त छन्। उनले अनुवाद गरेका कृतिहरुमा उनी उपस्थित छन्।

‘प्रगति’ अर्थात् नारायणप्रसाद बाँसकाेटा एकअर्काका पर्यायका रुपमा जीवन्त छन्। त्यो जीवन्ततालाई यो कृति ‘प्रगति र नारायणप्रसाद बाँसकाेटा’ ले झन् जीवन्त बनाएको छ। यो कृति नारायणप्रसादको अक्षरहरुको सालिक बनेको छ।

000

https://www.onlinekhabar.com

गुल्मीको साहित्यिक पत्रकारिता र हाम्रो पुरुषार्थ - महेन्द्र थापा




लुम्बिनी प्रदेशका १२ जिल्लामध्ये गुल्मी एउटा पहाडी जिल्ला हो । साविक लुम्बिनी अञ्चलका ६ जिल्लामध्ये गुल्मी, अर्घाखाँची र पाल्पा ३ पहाडी जिल्ला हुन् । शिक्षा र साहित्यको विकासको दृष्टिले उक्त तीन जिल्लामध्ये गुल्मी पिछडीएको जिल्ला हो । पाल्पाको तानसेन पहिले देखि नै राजनीति, शिक्षा र व्यापारको उन्नत केन्द्र हो । अर्घाखाँची पनि शैक्षिक विकासको दृष्टिले गुल्मी भन्दा केही विकसित जिल्ला हो । अर्घाखाँची सन्धीखर्कको पाणिनी क्याम्पस गुल्मीको रेसुङ्गा क्याम्पस भन्दा कान्छो भए पनि राजनीतिक चेतना, शिक्षा र साहित्यको क्षेत्रमा अर्घाखाँची अग्रणी हो, पहिलेदेखि । खिदिमको हरिहर संस्कृत पाठशालाको अर्घाखाँचीलाई विकसित तुल्याउन ठूलो भुमिका छ । पणेना पनि परापूर्व कालको एउटा शैक्षिक केन्द्र हुनुपर्छ किनकी पाणिनी ऋषीले यहीँ साधना गरेर संस्कृत व्याकरणको रचना गरेको मानिन्छ । गुल्मीमा पहिले देखि रुरु (रिडी) क्षेत्रमा रुरु संस्कृत विद्यापिठ सञ्चालित भएपनि यो झाँगिन भने सकेन । रेसुङ्गामा गुरुकुल संस्कृत पाठशाला सञ्चालनको अभ्यास भए पनि सार्थकता मिलेन । रेसुङ्गामा संस्कृत गुरुकुल सञ्चालनमा योगी नरहरीनाथको विशेष भुमिका छ । यद्यपी सफलता भने मिलेन । गुल्मीमा निकै नाम चलेका पुराना शैक्षिक केन्द्र तम्घासको महेन्द्र माध्यमिक विद्यालय र धुर्कोटको हिमालय माध्यमिक विद्यालय २००७ सालको राजनीतिक परिवर्तनपछि खुलेका संस्था हुन । गुल्मीको रेसुङ्गा क्याम्पस २०३९ सालमा स्थापना भएको हो । यहाँ यो पृष्ठभूमि उल्लेख गर्नुको उद्देश्य गुल्मीको शैक्षिक र साहित्यीक इतिहास उति पुरानो छैन भन्नको लागि हो ।

गुल्मीका पुराना साहित्यकारहरूमा स्वर्गिय डा. टिकाराम पन्थीको नाम अग्र पङ्तिमा आउँछ । संस्कृतका धुरन्धर विद्वान हुनुहुन्थ्यो उहाँ । योगी नरहरीनाथ र उहाँवीच संस्कृतमा कुराकानी हुन्थ्यो भन्छन्, जान्ने सुन्नेहरूले । कविता, इतिहास तथा किम्बदन्ती एवं जनश्रुतिहरू सङ्कलन तथा लेखनमा उहाँको विशेष अभिरुची र योगदान देखिन्छ । केही जनश्रुतिहरू नामक उहाँको कृति लोकमा विशेष प्रसिद्ध छ । जसमा साविक लुम्बिनी अञ्चल क्षेत्रका पौराणीक तथा साँस्कृतिक स्थलहरूबारे जनश्रुतिहरू सङ्कलित तथा प्रकाशित छन् । उहाँका नेपाल, बुद्धस्मरणम्, साँस्कृतिक चिन्तन, अर्वाचिन रेसुङ्गा आदी कृतिहरू पनि प्रसिद्ध छन् । उहाँका धेरै कृतिहरू तम्घासको किरण पुस्तकालयले प्रकाशन र वितरण गरेको छ ।

यिनै डा. टिकाराम पन्थीका अनुयायी एवं बन्धु, प्राज्ञ शशि पन्थीले २०२५ सालमा तम्घासमा किरण पुस्ताकालय स्थापना गरेपछि गुल्मीमा साहित्यिक पत्रकारिताले गति लिएको हो । शशिले आफ्नो घरमा सङ्कलित निजी पुस्तकालयलाई शशिकिरण पुस्तकालयको रूप दिनुभएको थियो । पछि शशि नाम हटाएर किरण पुस्तकालय बनाइयो । तम्घासको केन्द्र जिल्ला प्रशासन कार्यालय एवं लाँकुरी मञ्च अगाडी स्थापित यो पुस्तकालयले सार्वजनिक पुस्तकालयको रूपमा गुल्मी जिल्ला एवं छिमेकी जिल्ला अर्घाखाँचीमा समेत ख्याती आर्जन गरेको छ । गुल्मी र अर्घाखाँचीको यो एउटा मात्र ठूलो सार्वजनिक पुस्तकालय हो । जसले गुल्मी र अर्घाखाँचीमा शैक्षिक र साहित्यीक जागरणमा ठूलो टेवा पु¥याएको छ । शशि योग नरहरीनाथले वि.सं. ४० को दशकमा रेसुङ्गामा स्थापना गरेको गुरुकुल सँस्कृत पाठशालाका कुल सचिव एवं रेसुङ्गा क्याम्पसका पूर्व क्याम्पस प्रमुख पनि हुनुहुन्छ । एक समय रूपन्देही जिल्लामा रहेर पत्रकारिता गर्नुभएका शशि गुल्मीमा पत्रकारिताको जग बसाउने पहिलो पत्रकार पनि हुनुहुन्छ । रूपन्देहीमा बसेर सिकेको पत्रकारितालाई उहाँले निरन्तरता दिनुभयो र २०२९ सालमा किरण पुस्तकालयको प्रकाशनको रूपमा हाम्रो पुरुषार्थ प्रकाशित गर्नुभयो । जसले २०७९ सालमा गौरवमय स्वर्ण वर्षगाँठ सफलतापूर्वक मनाएको छ । त्रैमासिक रूपमा प्रकाशित हुने यो साहित्यीक पत्रिकाले गत २०७९ माघ–चैत अङ्कलाई स्वर्ण वर्ष अङ्कको रूपमा प्रकाशित गरेको छ । ५० वर्षको लामो इतिहासमा यसका ९७ वटा अङ्क प्रकाशित भएका रहेछन् । केही महिनापछि यसको शतबार्षिकी अङ्क प्रकाशित गर्ने तयारी भई रहेको छ । गुल्मीको साहित्यीक पत्रकारिताको क्षेत्रमा यो पहिलो सुव्यवस्थित तरिकाले निरन्तर प्रकाशित पत्रिका हो । मेरो अध्ययन वा जानकारीमा लुम्बिनी प्रदेश क्षेत्र एवं काठमाण्डौं उपत्यका बाहिर साहित्यीक पत्रकारिताको क्षेत्रमा सुव्यवस्थित तरिकाले र निरन्तर प्रकाशित यो भन्दा दोस्रो पत्रिका छैन । अतः काठमाण्डौं उपत्यका बाहिरको साहित्यीक पत्रकारिताको जीवन्त इतिहास र गौरवलायक पत्रिका हो, हाम्रो पुरुषार्थ । यसको सम्पादकमा प्राज्ञ शशि पन्थी र सहसम्पादकमा प्राज्ञ दीन पन्थी हुनुहुन्छ । दुबैजना नेपाली विषयका रेसुङ्गा क्याम्पसका प्राध्यापक एवं नेपाली साहित्यका विज्ञ व्यक्तित्व हुनुहुन्छ । यसको सहायक सम्पादकमा भुवनप्रसाद अर्याल र सहयोगी मण्डलमा गोपाल पन्थी, राधा पन्थी, हिमकला राना र इश्वर विश्वकर्मा हुनुहुन्छ । प्राज्ञ दीन पन्थी कविता, कथा, निबन्ध, व्यङ्ग्य लेखनमा पोख्त मानिनुहुन्छ । नेपालको साहित्यीक क्षेत्रमा सुपरिचित नाम हो, दीन पन्थी ।

स्वर्ण अङ्कमा प्राध्यापक शिव गोपाल रिसालको अन्तर्वातालाई मुख्य प्राथमिकता दिइएको छ । रिसालले अन्तर्वातामा धार्मिक, नैतिक, चारित्रिक, आध्यात्मिक, साँकृतिक पुनर्जागरणको युग आवश्यक भएको कुरामा जोड दिनुभएको छ । अर्को अन्तर्वाता शशिधर पाण्डेको छ । पाण्डेले अहिलेका गीत र भाका दुबै ठाडा र छाडा छन् भन्दै साँस्कृतिक विचलनप्रति खरो टिप्पणी गर्नु भएको छ । कुल एक सय तीस पृष्ठको यो स्वर्ण वर्ष अङ्कमा सातजना व्यक्तित्वका लेख, निवन्ध, समिक्षा, टिप्पणी प्रकाशित छन् । पाँचजना व्यक्तित्वका कथा, लघुकथा, प्रकाशित छन् । अठार व्यक्तित्वका गीत, कविता, गजल, मुक्तक प्रकाशित छन् । एउटा हास्यव्यङ्ग्य र एउटा संस्मरण पनि प्रकाशित छन् । सम्पादकीय, भेटघाट, अनुभव–अनुभूति, पुस्तकालय परिचय, किरण पुस्तकालयको पाटो, नौलो सृष्टिः सानो दृष्टि, यताउताबाट, पाठक प्रतिक्रिया, किरण पुस्तकालयका विशिष्ट सदस्यहरूको परिचय र हाम्रो पुरुषार्थका आजिवन ग्राहकहरू शिर्षकका स्थायी स्तम्भहरू पनि प्रकाशित छन् । यसको मुल्य रु. १००।– राखिएको छ । साजसज्जा राम्रो छ । विज्ञापनको प्रयोग थोरै छ । विज्ञापनको कम प्रयोग वा गुल्मीमा विज्ञापनको श्रोत पनि कमै भएको अवस्थामा यसको निरन्तर प्रकाशन चानचुने काम होइन । सामान्य त्याग र समपर्णबाट यो काम फत्ते भएको छैन । आजिवन सदस्यहरू सङ्कलन वा स्वेच्छिक सहयोगबाट यो काम चलिरहेको छ । स्थायी श्रोतको अभाव छ । सरकारी सहयोग र प्रोत्साहनको पनि कमी छ ।

हाम्रो पुरुषार्थ गुल्मी जिल्लाको मात्र नभई नेपाल राष्ट्रकै साहित्यीक पत्रकारिताको एउटा जीवन्त संस्था हो । यसले नेपाली भाषा साहित्य र सँस्कृतिको संरक्षण र प्रबर्धनमा अतुलनीय योगदान गरेको छ भन्दा अतिशयोक्ति हुने छैन । गुल्मी जस्तो पिछडीएको ठाउँमा रहेर निरन्तर साहित्यको सेवामा तल्लीन हाम्रो पुरुषार्थका सम्पादकद्वय शशी र दीन पन्थी श्रद्धा र प्रेरणाका सुपात्र हुनुहुन्छ । हाम्रो पुरुषार्थ र किरण पुस्तकालय गुल्मी एवं नेपाल राष्ट्रकै शैक्षिक र सभ्यताको विकासमा ठूलो टेवा पु¥याएका संस्था हुन । अतः यि दुबै संस्था अभिनन्दनीय छन् । यि दुबै संस्थाले आगामी दिनमापनि यसैगरी निरन्तरता पाउनुपर्छ । त्यसको लागि शशी र दीन पन्थीले उत्तराधिकारी उत्पादन गर्न जरुरी छ । यि दुबै संस्थाको संरक्षण र थप प्रबद्र्धन एवं पन्थी द्वयको योगदानको कदर गर्न सरकारको तत्काल ध्यानाकर्षण होस् ।

000

Literature from the outside, inside and wayside - Kimiko Utsunomiya

 Nepal's first literary magazine explores complex subjects subtly and makes hushed topics and perspectives heard.

La. Lit is the first literary magazine in Nepal that encompasses not only poetry and fiction, but non-fiction, long form journalism, translation and photography -- plus it’s in Nepali and English! The magazine not only wants to put Nepali Literature on the international radar but strives to share it with its own people and provide different perspectives. The originators behind this magazine are Editor Rabi Thapa, and Assistant Editor Prawin Adhikari. It all started after being involved with last year’s Lit Jatra and meeting other writers from all over. There is space “in order to express yourself in Nepal… if you want to do something, you can do it because it hasn’t been done before, or the way you want it to be done, and how you want to do it,” says Thapa. Thus, La. Lit was born.

The magazine is a project of their love for serious art and literature. For Thapa, “It was sort of a dream to run a magazine that didn’t focus on politics but literature and art itself… we’re deeply invested in the idea of literature.” They made it a sturdier magazine versus a tabloid format. They want these detailed, long form journal articles to “push government or whoever’s involved in the issue for a change.” The people behind the magazine are not afraid to push the buttons of literature, art and new ideas; in fact, they want to. The culture and ideas in Nepal are changing and much of this is reflected in the magazine’s writing and visual work.
The magazine speaks of racism, cohabitation, environmentalism, hypocrisy of religion, studying abroad, menstruation, poverty and the caste system, sexual attraction, death, land issues and territory disputes, losing faith in the monarchy, corruption, youth and drugs. Many times, both sides are presented and the reader can form their own conclusion. Many of these stories tell of local, familiar places in this city, instantly connecting you to it and drawing you in. Some are written so beautifully, so subtly that you are prodded on to dig a little deeper in understanding and analyzing the problems in their larger context, in how the author is not only commenting about local issues, but worldwide issues that we must address.


Reading through the magazine, you can feel the conflict, the emotion and things left unsaid, the struggle in the clash of opposing ideas. The struggles begin to feel like your own; you want to change things for the better. Many stories are a satire about society and hypocrisy, how a person can twist religion for their own purposes and shows the blind faith that people have.

The magazine is unique in its determination to bridge the gap between literature in Nepali, English and other ethnic languages. They are “essentially trying to get the Nepali stuff out there which is totally inaccessible to people who don’t read Nepali… and the other way around, if you can’t speak English fluently… [It’s] not only taking Nepali writers to an international audience, it’s also bringing Nepali writers to their own people who just happen to speak a different language because they’re a different ethnicity,” says Thapa, emphasizing that translation is “not just a gimmick.” They hope that their next issue will include translations of other ethnic languages in Nepal. Presently, even if translations come out, they are done on a very small scale and don’t get much publicity. They want to open doors to new translations. Thapa says, “If we can even present just a fraction of that… not like we’re pioneering exactly… but we want to be a part of that.”


La. Lit wants to draw in an audience for writers in Nepal and don’t want them to be limited in their international following just because of language barriers. Thapa states, “There is a gulf between people who write in English and people who write in Nepali.” The magazine hopes to provide a space where writers in English, Nepali and other languages can come together and discuss ideas and writing. “Someday, there’ll be this amazing, brilliant, hybrid come out in Nepal that will incorporate [Western and Nepali Literature],” says Thapa.
People who want to pursue their love of writing have been limited in Nepal. Adhikari says, “[It’s] interesting to see how many people have gone through MFA programs in the recent years and how much literature actually comes out.” Most writers end up working for magazines, newspapers or INGOs for their livelihood.

This is also true with visual arts. Kanchan Burathoki, illustrator for La. Lit, hopes that future magazines will have more “fresh writers and a collaboration between writers and artists” since this was difficult for the first issue because it was so rushed. Adhikari says, “Well, 60 years ago [literacy] was only 1%.” For many, reading is restricted to textbooks or newspapers and general readership is low. Literature in Nepal has been slow to emerge and get an audience.


There are indeed a lot of obstacles to overcome. Yet, it’s all worth it. “My favorite part was also the hardest. I loved the multiple layers of challenges. You have to be a good reader to give good feedback. But you also have to give feedback in a certain way…. And after the process you hope that the final product is far better than the beginning,” says Adhikari. “La. Lit I think touches on many relevant social and political themes of Nepal and South Asian society. It seems like the first anthology published in Kathmandu of its kind,” says one reader, Amrita Shakya.

So how can we support such a brilliant, new literary magazine? “Buy the magazine to support the mission! We have to pay the writers and that’s the best support you can give us to commission the stories,” Adhikari says. Rabi adds, “If you’ve already got a copy, go to the website.” Or tell your friends. For the sake of original Nepali literature, it is definitely worth spreading the word.

000

https://ecs.com.np 

Wednesday, July 24, 2024

साहित्यिक पत्रकारिता गर्ने रहर र मेरो जनमतसँगको यात्रा - मोहन दुवाल

 



वि.सं. २०२४ सालतिर नै हस्तलिखित पत्रिका निकाल्ने अभियानमा लाग्दा लाग्दै बनेपाबाट हस्तलिखित पत्रिका निकाल्ने क्रममा आफू पनि सङ्लग्न भइसके पछि साहित्यिक पत्रकारिता गर्ने रहर झन् तीव्र बन्दै गयो । ‘ल्हाकायोमायन’ र ‘फसंपुगु लप्ते’ त्यसैताका प्रकाशित मसँग सम्बन्धित हस्तलिखित पत्रिकाहरु हुन् । देशभरबाट प्रकाशित साहित्यिक पत्रपत्रिकाहरू र सामयिक सङ्कलनहरू समेत सङ्ग्रह गर्ने बानी बस्यो । साहित्यिक पत्रिकाहरूमा प्रकाशित लेख–रचनाहरू नियमित जस्तो पढ्ने, संश्लेषण गर्ने र आफूले पनि केही न केही कोरिरहने स्वभाव बनेपछि साहित्यमा मेरो गाढा सम्मोहन कायम भयो । देशका सबैजसो जिल्लाबाट थुप्रै खालका प्रगतिशील सामयिक सङ्कलनहरूको बाढी जस्तो आएको बेलामा हामीले पनि विगुल प्रगतिशील साहित्य सङ्कलन वि.सं. २०२७ सालमा नै देशभरमै सुन्ने किसिमले फुक्यौं । तर कायर सरकारले हाम्रो न्यायपूर्ण आवाज सुन्न चाहेनन् । २०२९ मा हाम्रो आवाजलाई प्रतिबन्ध लगाइदियो । पहिलो चरणको मेरो साहित्यिक यात्रा र साहित्यिक पत्रकारिता गर्ने रहरलाई यसरी निरङ्कुश ढङ्गले बलात् निमोठ्ने दुष्प्रयास भयो । तत्कालीन सरकार र व्यवस्थाबाट जीवनमा भोगेको यो कटुतापूर्ण व्यवहारहरु मेरा लागि इतिहास भइदिएका छन्, जसलाई मैले सन्दर्भमा सम्झिरहनेगर्छु ।

समाजमा आमूल परिवर्तन गर्नको लागि जुटेका हामी जस्ता युवाहरूलाई पटक्कै नरूचाउने उक्त समयका सरकार र परिवेशमा हाम्रो मन पनि विद्रोहले राँक्किदै गयो । र हाम्रा तर्फबाट भएका सुन्दर सामाजिक कार्यहरुलाई वक्रदृष्टिले हेर्ने, थुनछेक गर्ने कलुषित भावनाका साथ पञ्चहरू, प्रहरीहरू र प्रशासकहरू हामीतिर निरङ्कुश ढङ्गले आक्रमण गर्ने योजना र षड्यन्त्र बुनेर देखा परिरह्यो। स्वाभिमानले ढकमक्क फुलेको कलिलो मनमा कलुषितताले भरेको असिना बस्र्यो, हाम्रो योजनालाई चकनाचुर बनाउने अभियान चलायो। अहिले सम्झँदा मन दुख्छ । काला असिना बर्साउने कलुषितताको विरूद्ध थुक्न मन लाग्छ ।

पछि केही वर्षपछि धुलिखेलका दुईजना मित्रहरू दिलसुन्दर श्रेष्ठ र सुवास श्रेष्ठ साहित्यिक पत्रिका निकाल्ने रहर बोकेर मकहाँ आउनु भयो । मानसिकतामा बल थप्ने काम भयो, सक्दो सहयोग गरिदिएँ । ‘वेदना’ पत्रिका निकाल्ने साथीहरूको रहरमा मैले आÇनो साहित्यिक पत्रकारिता गर्ने रहरलाई फुकाइदिएँ । यो इतिहास पनि मेरो जीवनक्रममा सधैं गुञ्जिरहन्छ – जो अविष्मरणीय छ ।

२०३९ सालमा जनमत विचार प्रधान पाक्षिक दर्ता गर्न गइयो । तर प्रशासनले मेरो नाममा पत्रिका दर्ता गर्न नसकिने बाध्यता फर्माएपछि मित्र लक्ष्मणसुन्दर सैँजू प्रकाशक र भारती श्रेष्ठ सम्पादिका बनाई पत्रिका दर्ता गर्ने सहमति भयो । विचारप्रधान जनमत पत्रिकाको प्रकाशन र नियमितताको लागि लेख–रचना सङ्कलन र सम्पादन मात्र होइन, प्रुफ रिडिङका साथै पत्रिकाको हकरजस्तै बनेर म जनमतमासङ्घर्षरत रहिरह्यौं । प्रशासकको पूर्जी, छेकथुनर वक्रदृष्टि व्यहोर्दै पनि जनमत पाक्षिकका लागि हामी जुटिरह्यौं । पछि विचारप्रधान जनमत निलम्बन भएको सूचना भयो, केही समय जनमत स्थगित भयो ।

साहित्यिक पत्रकारिता गर्ने मेरो रहर र साहित्यिक अभियानमा जुट्दा–जुट्दै जनमतलाई विचारप्रधान पाक्षिकबाट २०४५ साल माघ महिनादेखि साहित्यिक मासिकका रूपमा प्रकाशन गरियो । आÇनै रहरले पाक्षिकलाई विचार प्रधानबाट साहित्यिक मासिक बनायौं । जनमतलाई विचारबाट साहित्यमा सम्प्रेषण गर्ने अभियान अन्तर्गत शुद्ध साहित्यिक पत्रिकामा रूपान्तरण गरिँदा थुप्रैले थुप्रै खालका प्रतिक्रियाहरू जनाए । कसैले राम्रो सुरूवात गर्‍यो जनमतले भन्दै शुभेच्छा व्यक्त गरे भने कसैले विचारबाट जनमत अलग्गियो भन्दै टिप्पणी गरे । तर आÇनै ढङ्गको समर्पण र इच्छा मनमा राखेर जनमतलाई साहित्यिक मासिकमा रूपमा नै प्रतिस्थापन गर्ने उद्देश्य बोकेर अभियानमा लागिरह्यौं । थुप्रै घाटा सहनुपर्ने बाध्यता आइपर्‍यो । जनमतका साहित्य अङ्कहरू निकाल्दै जाँदा पनि राजनीति र विचारको रङ्ग लागेकोले साहित्यिक मासिकको रूपमा जनमतलाई स्थापित गर्न निकै समय लाग्यो । विचारकै रूपमा जनमत छाम्नेहरूले विस्तारै छाम्न छोडे र साहित्यको रसास्वादन गर्नेहरूले पनि तुरून्तै विश्वास जनमतलाई दिएनन् । धेरै वर्षसम्म जनमत धरमर स्थितिमा आफूलाई राखेर साहित्यकारहरूको मन जित्न आÇनै बाटा र आस्थामा रमिरहे । साहित्यिक पत्रिका नबिक्ने, विज्ञापन नपाइने, सर्वसाधारणले पटक्कै नहेर्ने र सरकारी सुविधा केही प्राप्त नहुने यस खालको स्थितिमा पनि हामी निराश भएनौं, जनमतलाई आÇनो बर्कतअनुसार साहित्यमा राखेर प्रकाशन गरिरह्यौं । यस खालको स्थिति धेरै वर्षसम्म बोक्न जनमत बाध्य भयो तर पनि यात्रामा हामीले हार स्वीकारेनौँ ।

जनमतलाई साहित्यिक मासिकका रूपमा निकाल्दै गएपछि थुप्र्रै साहित्यकारहरूसँगको सामीप्य बढ्दै गयो, कोही कसैसँग गाढा मित्रता पनि बढेरै गयो । सहयोगीहरू जुटाइँदै लगियो । अनि अलिकति जनमतलाई भरथेग हुँदै गयो । तर पनि जनमतलाई एकातिर कसरी स्तरीय गर्दै लाने भन्ने समस्या छ त अर्कोतिर भरथेग गरी जीवन्त बनाइराख्ने कठोर समस्या छ । सबैकुरा छोडेर छाक काटेर भए पनि जनमतलाई साहित्यिक पत्रिकाको रूपमा निकाल्दै जाने योजना बनाइएअनुसार साहित्यकारहरूको घरदैलोमा पुगेर, सहयोगी इष्टमित्रहरूको कोठा–कोठामा पुगेर सहयोगका हातहरू फिँजाएर यसलाई बचाउँदै लगियो ।

जनमत साहित्यिक मासिकले आफ्नो भिन्न पहिचानका लागि लेखिकाहरूको अन्तर्वार्ता, कवि अनुभूति, मत/अभिमतका श्रृङ्खला, हस्ताक्षर, वरिष्ठ साहित्यकारहरूको अन्तर्वार्ता स्तम्भहरूसहितको अङ्कहरू र विशेष अङ्कहरू प्रकाशित गरिँदै लग्दा जनमतको एउटा खास रूप र आकार बन्दै गएको सत्यलाई नकार्न कसैले सकेनन् । निरन्तर लागिरहँदा, एउटै उद्देश्यका लागि कुदिरहँदा समयसँग मुकाबिला गर्न सकिँदोरहेछ । जनमतको यात्रामा लागिरहँदा बटुलेको यो मेरो अनुभव हो । तर पनि थुप्रैले सान्त्वनाका मधु बचनजस्तै बनाएर जनमतको साहित्यिक पत्रकारिताका सम्बन्धमा आ–आफ्नो प्रतिक्रियालाई राख्न चुकेनन् । कसैले साहित्यिक पत्रकारिता बिक्छ र ? भनी प्रश्न गरे त कतिले दुवालले दु:ख पाउने भयो भनी माया देखाए । यस्तै उस्तै भनाइमा आफूलाई डुबाउँदै थुप्रै खालका समस्याहरूसँग जुझ्दै जनमतलाई आजको रूपमा ढाल्न सफल भइयो । अझ पनि थुप्रै समस्याहरू छन् ती समस्याहरूसँग जुझ्न दह्रो मुटु र मन चाहिन्छ । लरतरो मन र मुटुले यस खालको सुख्खा र निस्सासिँदो साहित्यका पहाड चढ्न गाह्रो हुन्छ । जनमतलाई यस रूपमा ढाल्न मैले के मात्र गरिनँ ¤ शत्रुको पाउ लागेँ, मित्रलाई गुहारेँ र आफूभन्दा जुनियर पुस्तासँग मीठो मायाका आलिङ्गन र बल गुहारेँ । थुप्रै समस्याहरूसँग जुझ्दै साहित्यिक पत्रकारिताको इतिहासमा आफूलाई संलग्न गर्न खोजेको छु, यसैगरी जनमतको नामसँग आफू टाँसिएको पनि छु । हालसम्म जनमतको यात्रामा साहित्यिक पत्रकारिता गरिँदा भोग्नुपरेका समस्याहरूबारे नढाँटिकन भन्दा भन्नुपर्छ, समस्याहरूका अनगिन्ती रूपहरूसँग सङ्घर्ष गर्न नसक्नेहरूले साहित्यिक पत्रकारिता गर्न गाह्रो छ ।

पत्रिका नबिक्ने समस्याले गर्दा मन त रोइदिँदो हो । पुस्तक–पत्रिका पसलहरूमा बिक्रीका लागि पत्रिका पुर्‍याइदिँदा लिन गाह्रो मान्ने स्थिति थियो, भोगिएको हो । पुस्तक पसलहरुमा पत्रिका लिइदिए पनि हिसाब उठाउन गाह्रो स्थिति भोग्न पाएको हुँ । खोजी–खोजी पत्रिका पढ्ने पाठकहरू नभएको कहालीलाग्दो स्थिति देख्न पाएको हुँ । पत्रिकालाई जनमानसमा पुर्‍याउन व्यक्ति–व्यक्तिसँग सम्बन्ध जोडेर, सहयोगीहरूको घर–कोठामा पुगेर अनुनय–अनुरोधमा स्थायी ग्राहक, संरक्षकहरू खोजेर पत्रिका पुर्‍याइदिने अभियानमा जुटेपछि जनमतलाई अलिकति राहत मिलेको हो । यस्तै सङ्घर्षबाट जनमतलाई घर–घरमा पुर्‍याउन गरिएको अभियानले सबैका आँखामा सबै क्षेत्रको व्यक्तित्वहरूको घरदैलोमा जनमतको प्रवेश भएपछि सबैले आ–आÇनो ढङ्गको जनमतप्रति माया र स्नेह गरिदिएका हुन् । यस खालको कार्यसिद्धि प्राप्त गर्नका लागि आफूसँग रहेको सबै किसिमको शक्ति खन्याउनुपर्ने बाध्यता त छँदैछ अर्कोतिर विश्वास नभइकन, चरित्र निर्माण नभएसम्म यस खालको अभियानमा जुट्नु पनि गाह्रो नै छ । जनमतसँग आफूलाई गाँस्न लगाएपछि जनमतलाई जोगाउन मैले आफूलाई कहाँमात्र प्रवेश गराइनँ । जहितहीँ मायाको खोजीमा लागिरह्यौं । यसका लागि साथीभाइ, इष्टमित्र लगायत वरिष्ठ साहित्यकारहरूको मात्र माया बटुलेनौँ यसमा जीवनसँगिनी जस्तै माया दिएर हुर्काएको हुनाले म पनि उनीलाई सञ्जीवनी औषधि दिएर सधैं जीवन्त बनाउन खोजिरहेछु – मेरो यात्रा जारी छ । म सबैलाई भन्ने गर्छु । मलाई सहयोग गर्ने हो भने जनमतलाई माया देऊ । यही सदिच्छामार्फत् मेरो आत्मीय मित्रहरू सबैले पनि माया दिएको हुनाले जनमतको रूपरङ्गमा अलिकति हिस्सी थपिन पाएको हो । अहिले जनमत धेरैजसो मित्रहरूको घरदैलोमा पुग्न पाएको छ । अलिकति मन त्यसैले मेरो पनि खुल्दै गएको छ ।

यात्रा निरन्तर जारी राखेको कारणले जनमत पत्रिकामाथिको विश्वसनियता बढेको छ । प्रेस काउन्सिल नेपाल, जिल्ला विकास समिति, काभ्रे, नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान, त्रिविविले समेत सम्मान दिएर, कसैले रकम सहयोग गरेर, कसैले पत्रिकालाई अनुसन्धानमा राखेर सहयोग पुर्‍याएका छन् । त्यसैले जनमतको यात्रामा हामीलाई बल मिलको छ । जनमतको यात्रा निरन्तर कायम राख्नको लागि सत्प्रयासहरू जारी रहनेछन् । जनमत मासिकबाट हालसम्म प्रकाशित भएका व्यक्ति विशेष अङ्कहरुमा भीमनिधि तिवारी, पारिजात विशेष अङ्क, पारिजात स्मृति अङ्क, चूडामणि रेग्मी, धुस्वां साय्मि, लैनसिंह वाङ्देल, केवलपुरे किसान, जगदीश घिमिरे, शेषराज सिवाकोटी, ज्ञानकाजी मानन्धर, परशु प्रधान, भानुभक्त आचार्य, श्रीहरि फुयाल, मोहनविक्रम सिंह, दीनानाथ शर्मा, मोदनाथ प्रश्रित, रामप्रकाश समथिङ गुरुङ, प्रा.डा. रामप्रसाद दाहाल, उत्तमकृष्ण मजगैंया, राम विनय, विजय खरेल, रमेश श्रेष्ठ, गङ्गा लिगल, हरिहर शास्त्री, राममणि ढुङ्गेल, मणिराज जोशी प्रकाशित छन् । यसैगरी जनमत: विशेषमा तेजप्रकाश श्रेष्ठ, एसपी आशा, लक्ष्मीदेवी राजभण्डारी, पूर्ण वैद्य, भीम विराग, कृष्णप्रकाश श्रेष्ठ, बूंद राना, रमा शर्मा, डा. भीमचरण थापा, हरिहर खनाल, कृष्णप्रसाद दुवाल, शिव रेग्मी, वासुदेव भाइसाब, बद्री पलिखे, अर्जुन पराजुली, राधिका राया, श्यामकृष्ण श्रेष्ठ, नरेश शाक्य, विक्रम सुब्बा, दामोदर पुडासैनी किशोर, इन्द्रकुमार विकल्प, गोविन्द गिरी प्रेरणा, गोपाल अश्क, मातृका पोखरेल, लक्ष्मण राजवंशी, डा. ओमवीरसिंह बस्न्यात, कपिल अज्ञात, हरि मञ्जुश्री, पुष्करराज भट्ट, कृष्ण धरावासी, हेमराज पहारी, चन्द्रकला नेवार, आरसी रिजाल, रामप्रसाद पन्त, डा. सुष्मा आचार्य, पुण्य कार्की, कृष्ण जोशी, डीआर पोखरेल, मनप्रसाद सुब्बा, डिल्लीरमण शर्मा अज्र्याल, नरेन्द्रबहादुर श्रेष्ठ, खेमनाथ दाहाल, लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा, वीरबहादुर चन्द, विन्द्या सुब्बा, सत्यमोहन जोशी, सदानन्द अभागी, शान्तिनारायण श्रेष्ठ, थाम्सुहाङ पुष्प सुब्बा, देवीलाल श्रेष्ठ, खेम कोइराला बन्धु, हरिप्रसाद शर्मा, श्यामप्रसाद शर्मा, नरनाथ लुईंटेल, रामबाबु सुवेदी, ओमी शर्मा, टीआर विश्वकर्मा, हरिप्रसाद पाण्डे, पंकज चित्रकारलाई समेट्न पाएका छौं ।

जनमत मासिकका विभिन्न खालका अङ्कहरु समेट्न पाएकोमा हामी कृतज्ञ छौं । यसैगरी जनमतको परिचय दिनका लागि जनमत: पचासौं अङ्क, जनमत: शताङ्क, जनमत: विशेष, जनमत: रजत विशेष, जनमत: द्विशताङ्क, जनमत: त्रिशताङ्कका साथै जनमत: सम्मानित प्रतिभा अङ्कहरु प्रत्येक वर्षमा प्रकाशन गरेर देश–विदेशमा परिचय बाँड्न पाएका छौं । यसैगरी देशभरमा जनमत पुर्‍याउने उद्देश्यले जनमत: जिल्ला अङ्कहरु पनि प्रकाशित छन् । जसमा चितवन, कैलाली, स्याङ्जा, लमजुङ, तनहुँ, बाग्लुङ, धादिङ, नवलपरासी, मकवानपुर, उदयपुर, कास्की, वैतडी, दाङ, सिक्किम (दुईटा अङ्क), रुपन्देही, नुवाकोट, सुनसरी, डोटी, कञ्चनपुर, पाँचथर, झापा, सिन्धुली, खोटाङ, पर्सा, म्याग्दी, सप्तरी, रौतहट र पर्वतका साहित्यकारहरुलाई राष्ट्रमा चिनाउन पाएका छौं ।

जनमत३०१ औं अङ्क प्रकाशित भइसकेका छन् । साहित्यिक पत्रकारका रूपमा देशभरका साहित्यिक पत्रकारहरूका माझबाट चुनिएर नेपाल साहित्यिक पत्रकार सङ्घका केन्द्रीय महासचिव हुन पाएको छु । यही त हो मैले कमाएको प्रतिष्ठा र कमाइ । त्यस्तै नेपालको जेठो तथा स्तरीय साहित्यिक मासिक पत्रिका शारदाको सुरुको पुन: प्रकाशन क्रममा मलाई उक्त पत्रिकाको सल्लाहकार चयन गरी सम्मान प्रदान गरेकोमा पनि म गौरव अनुभव गरिरहेछु । जनमतको यात्रामा म सन्तुष्ट नै छु ।

000

www.janamatsahitya.com